Landgoed Valkenberg
De eerlijkheid van de plek, de puurheid van de familie en de aandacht van het ambacht zorgen voor een nieuw landgoed dat zijn oorsprong vindt in de landschappelijke traditie van het coulisselandschap.
In de diepe dalplooi tussen de bergen van Oldenzaal en Bentheim stroomt sedert duizenden en duizenden jaren de Dinkel noordwaarts. Deze regio staat bekend om zijn zandsteentraditie. Het landgoed bevindt zich te midden van één van de mooiste landschappen van Nederland.
Het coulisselandschap is een reliëfrijk zandlandschap. Het is gevarieerd door een veelvoud aan kleine beken. Kenmerkende historische elementen van dit landschap zijn de kampen (éénmansessen), de essen, de houtwallen, struwelen, amfibieënpoelen en de beekdalen.
Het woonhuis maakt onderdeel uit van het landgoed Valkenberg en neemt hierdoor een positie in, in de traditie van erven en landgoederen in Twente. Het woonhuis neemt de lengte, het uitzicht en de beslotenheid, die kenmerkend is voor het coulisselandschap, in zich op. De maat van de ruimtes, de lichtinval, het materiaalgebruik en de oriëntatie zorgen ervoor dat het perspectief op het coulisselandschap voortdurend verandert als je door het woonhuis beweegt.
De lengte van de entree communiceert met de bestaande houtwallen. De nieuwe beslotenheid van de coulisse is in de openheid van de centrale keuken te ervaren en het panorama over de es is in de beslotenheid van de woonkamer te vieren. Het landschap verschijnt in de villa in meervoudige gedaanten.
De opdrachtgever heeft een melkveebedrijf. De familie leeft al generaties op deze plek. Het hele landschap is een resultaat van hun dagelijkse geschiedenis. We hebben geprobeerd om het landschap de oorsprong te laten zijn van het huis, zodat hun dagelijkse rituelen buiten direct doorlopen in de familierituelen die binnen plaatsvinden.
We hebben dit gedaan door ruimtes te maken die door hun maat, lichtinval, functie, materiaalgebruik en oriëntatie, zorgen dat het perspectief voortdurend verandert.
De architectuur moet de bewoner ontvangen, hem in staat stellen om het te ervaren en er dagelijks in te leven, maar niet voortdurend met hem ‘praten.’
Van zandpad naar eettafel
Via een zandpad, betreedt de bewoner bij de oude berk, de oprijlaan. Hier overziet hij de eerste besloten coulisse. Langs de dikke Bentheimer zandstenen muren daalt hij af, dankzij het reliëf in het landschap. Het wordt donkerder en hij verliest de directe relatie met het landschap.
Achter de zware eikenhouten voordeur betreedt hij de negen meter hoge ruimte. Door de hooggeplaatste grote ramen valt het licht binnen langs de zes meter hoge Bentheimer zandstenen muur in de entreehal. Voor hem staat de eettafel in een horizontale ruimte die panoramisch omarmd wordt door de houtwallen. Dit is de belangrijkste plek van het huis, hier komt de familie elke ochtend en avond samen.
Van trap naar bed
Via de monumentale entreehal loopt de bewoner de trap op zonder dat er zicht is op het landschap. Boven aan de trap bevindt zich links de bibliotheek met zicht op de oprijlaan. Rechts bevindt zich de woonkamer, rondom een tweede haard met een vergezicht over de es richting Duitsland. Aan het eind van de route ligt de slaapkamer met de verhouding van 6 x 6 x 6 meter, hier wordt de bewoner wakker met zicht op de jaargetijden.
Gemaakt van lokaal materiaal
Wij vinden het erg belangrijk dat de bouwmaterialen - indien mogelijk - voortkomen uit natuurlijk gegroeide grondstoffen. De familie had voorafgaand aan het ontwerp, de zandstenen van een afgebroken huis opgekocht. Dit zou de basis worden van hun huis.
De prachtige schuren in de omgeving van Dinkelland zijn gemaakt van onbehandeld eikenhout, een materiaal dat ten overvloede te vinden is in de omgeving.
Ambacht van het maken
De timmerman heeft het eikenhouten gebintwerk van de constructie in twee dagen in elkaar gezet. Alle kolommen en balken zijn verbonden door zwaluwstaartverbindingen. Elk snede, elke inkeping, elke aansluiting zat in de juist balk op de juiste plek. De kozijnen zijn gemaakt van onbehandeld, gelamineerd eiken. Het hele interieur is van massief eikenhout.
Met de metselaar hebben we zware zandstenen nauwkeurig geselecteerd om speciale plekken te duiden. De verschijning van de steen verschilt door zijn oriëntatie op de zon en transformeert tijdens de jaargetijden.
Constructie
Het betonnen basement is omkleed met Bentheimer zandsteen, daarop rusten zandkleurige betonnen prefab-elementen met een betonnen constructievloer. De plaat heeft een overkraging van zes meter ter plaatse van de keuken. Hierop staat de eikenhouten constructie.
De tektoniek van de houtconstructie formuleert de ruimte. Per functie is er gekozen voor een andere vlakvulling van de constructie. Net als in Japanse architectuur is er hierdoor binnen de structuur een rijke variatie mogelijk die schaal, plaats en verhoudingen definieert.
Geometrische ordening principes
De lijn die het landschap doorsnijdt omarmt de jachtkamer en eindigt in haard beneden en boven. De plaat erboven is verdeeld in een serie van vierkanten die terug te zien zijn in de betonnen elementen, vierkante ruimtes, het eikenhouten plafond en de lichtpunten.
Duurzaamheid door ouderdom
De eerste plek waar de familie ons ter inspiratie mee naartoe nam, was de Katharinenkerk van het kasteel te Bentheim - een zandstenen, eikenhouten ruimte. Zeer sacraal en eenvoudig, met een fraaie lichtinval en zes eeuwen oud.
Duurzaamheid door hergebruik
Voorafgaand aan het ontwerp had de opdrachtgever de zandstenen van een afgebroken huis opgekocht. Dit zou de basis worden van het nieuwe huis.
Eikenbomen zijn ten overvloede te vinden op het landgoed. De bomen voor het huis zijn door de familie zelf gekapt en te drogen gelegd.
Duurzaamheid door het beperken energie verbruik
Door een WKO systeem, een septic tank en verwarming door houtkachels wordt er bijgedragen aan een energie zuiniger gebruik.
Duurzaamheid door ecologische landschapsontwikkeling
Het landgoed levert een bijdrage aan de nieuw te ontwikkelen Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Houtwallen, heide, struwelen, amfibieënpoelen en beekdalen zijn her-ontwikkeld.
Alle grond die binnen de EHS valt wordt onderhouden door beweiden, maaien, bemesten, snoeien en beperkt gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen.
Op het landgoed leeft een roedel reeën. Er is naast het woonhuis door de opdrachtgever een beekdal gegraven. Aan de sporen van de hoeven was te zien dat de reeën de beek direct als drinkplaats in gebruik genomen hadden.
| Oplevering | 2016 |
| Constructeur | BREED integrated design |
| Bouwkunding aannemer | Saterslo bouw bv |
| Fotograaf | Kim Zwarts |